موارد الزامی و اختیاری جایگزین حبس

موارد الزامی و اختیاری جایگزین حبس : قانون مجازات اسلامی اعلام نموده است که در برخی از موارد قضات دادگاه ها موظفند از یک مجازات جایگزین برای مجازات محکومین به حبس استفاده نمایند. همچنین در برخی از موارد این الزام را برداشته و قاضی را در انتخاب مجازات جایگزین حبس مختار گذاشته است. البته ممنوعیت هایی را هم برای ارائه مجازات های جایگزین در نظر گرفته که موضوع مقاله امروز ما نمی باشد. در ادامه به ذکر و تشریح موارد الزامی و اختیاری جایگزین حبس خواهیم پرداخت.

موارد الزامی جایگزین حبس

با توجه به موارد مندرج در قانون مجازات اسلامی قاضی موظف است در موارد زیر به جای حبس به مجازات های جایگزین حکم دهد. این موارد عبارتند از:

1. در جرایم عمدی که حداکثر مجازات قانونی آن ها سه ماه حبس یا کمتر است .
2. در جرایم عمدی که حداکثر مجازات قانونی آنها از نود و یک روز تا ۶ ماه حبس تعیین شده است مشروط بر اینکه محکوم علیه دارای سابقه محکومیت کیفری عمدی به شرحی که در ذیل بیان می گردد نباشد و از اجرای آن نیز پنج سال نگذشته باشد:
   – بیش از یک فقره سابقه محکومیت قطعی به حبس تا شش ماه یا جزای نقدی بیش از ده میلیون ریال یا شلاق تعزیری.
   – یک فقره سابقه محکومیت قطعی به حبس بیش از شش ماه یا حد یا قصاص یا پرداخت بیش از یک پنجم دیه.
3. جرایم غیر عمدی که حداکثر مجازات قانونی برای آن ها دو سال حبس یا کمتر از دو سال است.
4. برای جرم ارتکابی، نوع یا میزان تعزیر در قوانین موضوعه تعیین نشده است. به عنوان مثال می توان به جرم انتشار عکس ها و تصاویر خلاف عفت عمومی اشاره کرد. قانون گذار صرفاً به این مسئله اشاره کرده است که انتشار عکس ها و تصاویر و مطالب خلاف عفت عمومی ممنوع و موجب تعزیر شرعی است. بنابراین مجازاتی برای آن تعیین نکرده و قاضی باید از جایگزین ها استفاده نماید.

موارد اختیاری جایگزین حبس

علاوه بر موارد فوق، قاضی مخیر است در برخی از موارد و پرونده ها نیز حکم به مجازات جایگزین حبس بدهد. این موارد طبق قانون مجازات اسلامی عبارتند از :

1- جرایم عمدی که حداکثر مجازات قانونی تعیین شده برای آن ها بیش از شش ماه تا یکسال حبس می باشد مشروط بر اینکه محکوم علیه دارای محکومیت های کیفری به شرح زیر نباشد:

• بیش از یک فقره سابقه محکومیت قطعی به حبس تا شش ماه یا جزای نقدی بیش از ده میلیون ریال یا شلاق تعزیری.
• یک فقره سابقه محکومیت قطعی به حبس بیش از شش ماه یا حد یا قصاص یا پرداخت بیش از یک پنجم دیه.

همانطور که مشخص است زمانیکه یک فرد مرتکب جرمی می شود و میخواهیم ببینیم آیا این شخص می تواند از قوانین مربوط به جایگزین حبس استفاده کند یا نه در وهله اول باید ببینیم جرم او عمدی بوده است یا غیر عمد! اگر جرم ارتکابی از نوع عمدی بود میزان حبس قانونی آن را در نظر می گیریم. اگر بالای شش ماه تا یکسال بود دادگاه در صورت نداشتن سوء پیشینه. رعایت مواردی که بیان گردید اختیار دارد حکم به مجازات جایگزین حبس برای او دهد و یا به حبس او حکم کند و در صورتیکه دارای محکومیت های کیفری درج شده در ادامه همان بند بود دادن حکم به جایگزین و تبدیل حبس برای آن شخص ممنوع است.

2. جرایم غیر عمدی که حداکثر مجازات قانونی آن بالای دو سال حبس است.

نکاتی که باید در خصوص مجازات های جایگزین حبس بدانید

• در مورد اعمال مجازات های جایگزین حبس باید به این مسئله دقت کنید که به حداکثر مجازات قانونی جرم توجه می شود نه مجازاتی که توسط قاضی در حکم مورد نظر ذکر شده است. مثلاً اگر مجازات قانونی یک جرم بنابر قانون مجازات اسلامی سه ماه تا یکسال حبس باشد ملاک یک سال را در نظر می گیرند که در صورت غیر عمدی بودن جرم ارتکابی، دادگاه مکلف است به جایگزین حبس حکم دهد هرچند قاضی مرتکب را به سه ماه حبس محکوم نموده باشد.
• دادگاه موظف است تا ضمن تعیین مجازات جایگزین، مدت مجازات حبس را نیز تعیین کند تا در صورت عدم امکان اعمال مجازات جایگزین یا تخلف از دستورات دادگاه یا عجز از پرداخت جزای نقدی و امثال آن ها مجازات حبس در خصوص محکوم علیه اعمال شود.
• دادگاه باید در زمان صدور حکم به مجازات های جایگزین حبس، شرایط دیگری را نیز مد نظر قرار دهد از جمله گذشت شاکی، وجود جهات مخففه جرم، آثار ناشی از جرم، نوع جرم، سن، مهارت، وضعیت، شخصیت و سابقه مجرم، وضعیت بزه دیده و مواردی از این دست که در حکم نهایی موثر هستند.
• لازم است بدانید که مجازات های جایگزین حبس به پنج گزینه تقسیم می شوند که که عبارت اند از : کک دوره مراقبت های شخصی، ارائه خدمات عمومی رایگان، پرداخت جزای نقدی، جزای نقدی روزانه، محرومیت از حقوق اجتماعی.