جنایت شبه عمد و شرایط آن

جنایت شبه عمد و شرایط آن با وکیل شاه مرادی : بسیاری از مردم تصور می کنند که قتل به دو دسته عمد و غیرعمد تقسیم می شود حال آنکه در این میان نوع دیگری از قتل وجود دارد که با عنوان جنایت شبه عمد شناخته می شود. بدین معنا که نه می توان آن را نوعی قتل عمد قلمداد کرد و نه می توان آن را خطای محض دانست. به همین علت از اصطلاحاتی همانند قتل شبه عمد یا جنایت شبه عمد برای آن استفاده می کنند. در این مقاله به تعریف قتل شبه عمد و بررسی شرایط آن خواهیم پرداخت.

جنایت شبه عمد به چه معناست؟

طبق آنچه که در قانون مجازات اسلامی آمده است، اگر قاتل قصد و قرض کشتن یک فرد را نداشته باشد. اما وسایل و اوضاع و احوالی که وجود دارد نشان از این شرایط داشته باشد. و در صورتی که مرتکب قتل شود به عنوان قتل شبه عمد شناخته می شود. بنابراین نیت قاتل در قتل عمد و شبه عمد، وجه تمایز آن ها از یکدیگر می باشد. البته عقل سلیم باید عدم سوء نیت مرتکب را تایید کند؛ به عنوان مثال اگر فردی با ضربات چاقو دیگری را از پای درآورد. نمی تواند ادعا کند که قصد کشتن فرد را نداشته و کاملاً اتفاقی بوده است.

دو مثال بارز در خصوص قتل شبه عمد وجود دارد که در ادامه آن ها را ذکر می کنیم. قطعاً با مطالعه این مثال ها به تفاوت واقعی قتل شبه عمد از سایر قتل ها پی می برید:

• تصادفات رانندگی منجر به فوت؛

اینجا از اصطلاح “منجر به قتل” استفاده نمی شود و همین مسئله است که باعث می شود. تا اغلب مردم آشنایی چندانی با قتل شبه عمد نداشته باشند. البته در برخی از کشورها این نوع قتل ها را با توجه به اینکه مقتول چقدر در وقوع آن دخالت داشته است تقسیم بندی می کنند. به عنوان مثال اگر راننده هیچ تقصیری در این خصوص نداشته باشد و با سرعت مطمئنه رانندگی کند. و تصادف هم روی خط عبور عابر پیاده رخ ندهد بنابراین مشمول قتل نخواهد بود. اما در قوانین ایران انواع فوت ناشی از تصادفات رانندگی را در مقوله قتل شبه عمد یا حداقل در حکم قتل شبه عمد دسته بندی می کنند.

• زمانیکه یک شخص قصد شکار کردن دارد و از فاصله بسیار دور یک نقطه مبهم را با هدف اینکه یک حیوان است هدف قرار می دهد. اما بعداً معلوم می شود که یک انسان بوده است. با توجه به اینکه آلت قتاله موجود است اما قصد و نیت مرتکب به قتل رساندن یک انسان نبوده است. بنابراین نمی توان آن را قتل عمد دانست بلکه شبه عمد است.

شرایط وقوع قتل شبـه عمـد کدام است؟

در موارد فوق شرایط خاصی نهفته است که همان شرایط وقوع جنایت شبه عمد است. برای اینکه قتل ارتکابی به عنوان جنایت شبه عمد شناخته شود باید موارد ذیل را در خصوص آن اثبات نمود:

• قاتل نباید نیت قتل را داشته باشد.
• قاتل نباید رفتاری را داشته باشد که عادتاً منجر به قتل می شود.
• اگر رفتارهای قاتل و ابزار و آلات قتل نشان از قتل عمد داشته باشد. در صورتی می توان آن را جنایت شبه عمد دانست که قاتل به موضوع قتل آگاهی نداشته باشد. این شرط مصداق بارز مثال دوم در مبحث قبل است.
• زمانی که قتل مشمول هدف و نیت مرتکب نیست اما ناشی از تقصیر و بی احتیاطی و بی مبالاتی وی است. در این خصوص نیز می توان به مثال اول یا همان فوت ناشی از تصادف رانندگی اشاره کرد.

در این خصوص می توان به دو مثال دیگر نیز اشاره کرد که به وفور در سراسر تاریخ رخ داده اند. اول اینکه ممکن است پدری بخواهد فرزند خود را تادیب کند اما این کار منجر به قتل فرزند شود. البته اگر نحوه تادیب از حالت عقلانی خارج شود مصداق بارز قتل عمد خواهد بود. مثال بعد هم در خصوص پزشکانی است که به نحو متعارف بیمار را معالجه می کنند. اما عدم توجه به برخی از مشکلات بیمار از جمله وضعیت سلامت جسمانی، بیماری های خاص، وضعیت تنفسی و قوای بدنی بیمار موجب می شود تا مرتکب قتل شبه عمد شود. که در اغلب موارد به عنوان فوت ناشی از قصور پزشک شناخته می شود. و سعی می گردد از اصطلاح “قتل” استفاده نشود.

امید شاه مرادی – وکیل پایه یک دادگستری