تفاوت حکم و قرار در قانون ایران

حکم و قرار چه تفاوت هایی دارند ؟ امروزه دادگاه های حقوقی و کیفری برای رسیدگی به یک پرونده یا خاتمه آن، احکام یا قرارهایی را صادر می کنند. اما برای بسیاری از مراجعه کنندگان این سوال مطرح می شود که تفاوت حکم و قرار در چیست ؟ و چرا دادگاه ها در برخی از مواقع مبادرت به صدور حکم و در برخی از مواقع نیز مبادرت به صدور قرار می کنند؟ این سوالی است که در خلال این مقاله به آن پاسخ می دهیم.

حکم چیست؟

حکم از اهمیت وافری در سیستم قضایی و حقوقی برخوردار است. در واقع زمانی که دادگاه ها مبادرت به وضع قرار می کنند یا دستورات دیگری را صادر می نمایند. در حال بررسی یک پرونده هستند تا بتوانند در خصوص آن به یک حکم دست پیدا کنند. بنابراین اغلب قرارها در راستای اهدافی صادر می شوند که به صدور حکم منتهی گردند.

حکم را می توان به صورت ذیل تعریف کرد:

تصمیم دادگاه در صورتی که راجه به ماهیت و قاطع دعوا باشد و موجب فصل خصومت گردد. (هرچند برای یکی از طرفین دعوی ناخوشایند است.) یا منجر به صدور مجازت شود به عنوان حکم شناخته می شود. در واقع حکم به رایی گفته می شود که در امور حقوقی به رفع اختلاف و در امور کیفری به وضع مجازات یا تبرئه شخص منتهی می شود.

قرار چیست؟

اکنون که با حکم آشنا شده اید باید بدانید که هرکدام از آراء دادگاه ها که در قالب حکم صادر نشود نوعی قرار است. در واقع این تعریفی است که بسیاری از دکترین حقوق در خصوص قرار ارائه کرده اند و آن را شامل قرار مقدماتی، قرار قاطع و قرار شبه قاطع می دانند. این درحالیست که حکم صرفاً یک رای قاطع می باشد. البته بیشتر ما قرارها را با عناوین واقعی آن ها از جمله قرار بازداشت، قرار وثیقه، قرار کفالت و … می شناسیم.

اگر بخواهیم آن را به صورت دقیق تر تعریف کنیم باید بگوییم که قرار عبارت‌ است از نوعی تصمیم قضایی که از سوی مقامات قضایی در طول تحقیقات مقدماتی و در مقام انجام دادن تحقیق و در موارد استثنایی نیز در جریان محاکمه و رسیدگی به پرونده در دادگاه صادر می‌شود. و این تصمیم ممکن است ناظر به متهم، اشخاص ثالث یا در مورد اشیاء و اموال باشد. بنابراین می توان گفت قرار عبارت است از تصمیم دادگاه در امر ترافعی که کلاً یا بعضاً قاطع دعوی و خصومت نباشد.

تفاوت قرار و حکم در چه موارد و صفاتی است؟

اکنون به سوال اصلی مقاله باز می گردیم که تفاوت حکم و قرار در چیست؟ در وهله اول باید بگوییم که شباهت حکم و قرار در این است. که هر دوی آن ها در زیرمجموعه آراء دادگاه ها قرار می گیرند. ذکر ویژگی های این نوع از آراء دادگاه ها باعث می شود تا به تفاوت آن ها پی ببریم. این موارد عبارتند از:

• حکم و قرار در امور ترافعی صادر می شوند اما حکم قاطع دعواست ولی قرار قاطع دعوا نیست.
• حکم توان اثباتی دارد اما قرار توان اثباتی ندارد و صرفاً یک اهرم فشار یا تضمین کننده است.
• حکـم راجع به ماهیت دعوا صادر می گردد اما قرارها نسبت به اشخاص و اموال آن ها صادر می شوند.
• حکم موجب ایجاد اعتبار امر قضاوت شده می گردد. اما قرار این گونه نیست به جز قرار سقوط دعوا ( بند ج ماده 107 قانون آیین دادرسی مدنی )
• در اغلب موارد می توان نسبت به احکام دادگاه ها، درخواست تجدیدنظر خواهی نمود. اما نمی توان نسبت به قرارها درخواست تجدیدنظر داشت مگر اینکه یک اعتراض ساده در خصوص آن ها صورت گیرد.
• حکم نسبت به اشخاص و طرفین دعوی صادر می گردد. اما قرار می تواند نسبت به افرادی که خارج از دعوی هم قرار دارند صادر شود.
• تاثیر حکم نسبت به آینده است و اگر در دادگاه های بالاتر نقض نشود همواره ادامه خواهد داشت. اما قرارها به صورت موقتی هستند و بعد از یک مدت مشخص، اعتبار خود را از دست می دهند.

امید شاه مرادی – مشاور حقوقی و وکیل پایه یک دادگستری