تعریف جزای نقدی در حقوق کیفری ایران

تعریف جزای نقدی در حقوق کیفری ایران : ارائه یک تعریف جامع و مانع از جزای نقدی لازم و ضروری است . لیکن از آن جا که ذکر تعریفی که تمام خصائص و ویژگی های آن را در برداشته باشد ممکن نیست ؛ لذا بررسی ماهیت و خصایص جزای نقدی جهت درک بهتر این کیفر نیز مفید به نظر می رسد . «نقد» در لغت به معنی «آنچه در حال داده می شود ، خلاف نسیه ، مال حاضر ، وجه حاضر» و یا « آن چیزی است که به وجه نقد و رایج پرداخت شود ». همچنین بعضی آن را به معنی «پول یا بهاء آنچه فی الحال داده می شود » بکار برده اند .

از نظر اصطلاحی ، قانونگذار ایران جزای نقدی را تعریف نکرده و سابقه ای از آن در قوانین دیده نمی شود . برخی از حقوق دانان تعریفی از این اصطلاح ارائه نموده اند ، به عنوان مثال دکتر آخوندی تعریف جزای نقدی را چنین ذکر می کنند: « اجبار متهم به پرداخت مبلغی وجه نقد »

منظور از نقد چیست ؟

تعریف اصطلاحی در تعریف جزای نقدی در حقوق کیفری ایران ،  تا حدودی از معنی لغوی «خلاف نسیه» دور افتاده است ، بررسی دو نکته در این خصوص ضروری می باشد که به شرح ذیل است :

نکته اول

لفظ « نقدی» در مقابل نسیه مد نظر نیست ، بلکه از آنجایی که جزای نقدی یکی از مجازاتهای مالی است ، منظور ادای مبلغ رایجی است که حسب آن مرتکب عمل مجرمانه ( فعل یا ترک فعل ) ملزم است آن را به خزانه دولت واریز نماید . لزوماً این معنی از آن مستفاد نمی شود که پس از لازم الاجراء شدن حکم ، جزای نقدی فوراً قابل پرداخت نباشد ؛ چرا که جنبه مثبت احکام کیفری به دنبال خود اجرای فوری را در بردارد مگر در مواردی که قانون ، تأخیر اجرای آن را لازم بداند .

نکته دوم

قانونگذار همیشه وجه رایج را مورد حکم قرار نمی دهد ، بلکه در موارد معدودی طلا را مورد حکم قرار می دهد. این موضوع شاید به جهت ارزش اعتباری پول و ارزش ذاتی طلا باشد به عنوان مثال: در قسمتی از ماده 9 « قانون واحده اسلامی در مورد تحریم اسرائیل» مصوب 29 شهریور 1371 می خوانیم: « . . . و چنانچه نسبت به تغییر مکان، پنهان کردن یا از بین بردن رأی صادره اقدام گردد، شخص خاطی حداکثر به سه ماه زندان با پرداخت 100 سکه بهار آزادی یا معادل آن و یا هر دو مورد محکوم می گردد»

ماهیت مجازات جزای نقدی

در تعریف جزای نقدی در حقوق کیفری ایران ، قاضی محکوم علیه را ملزم به پرداخت مبلغی می نماید که این مبلغ یک طلب نیست که حکم دادرس جنبه اعلامی داشته و کاشف از مدیون بودن محکوم علیه تلقی گردد ، بلکه جزای نقدی حکمی انشائی می باشد . غرض اصلی از الزام مرتکب به پرداخت ، تعقیب اهداف ضمانت اجراهای کیفری است و وصول نمی شود مگر از کسی که حسب قوانین موضوعه مجرم تشخیص داده شود. در هنگام صدور حکم ، قاضی نظرش معطوف به مجرم است ، شخصیت و اوضاع و احوال و شرایط ارتکاب جرم، مسئوولیت و درجه تقصیر مورد ارزیابی قرار می گیرد .

مزایا و معایب مجازات جزای نقدی

در مهم ترین مزایای جزای نقدی می توان به موارد ذیل اشاره نمود :

۱_ برای پیشگیری از جرائمی که انگیزه مجرم در آنها کسب سود و ثروت اندوزی است ، جزای نقدی موثر و مانع از تکرار جرم این قبیل افراد که محرک آنها از ارتکاب مجرم، حرص شدید و سودجوئی است می باشد .
به عبارت دیگر از لحاظ روحی در زمان حاضر جریمه ( جزای نقدی ) کیفر مناسبی است وقتی تشخیص دادند ، شخص محکوم علاقه زیادی به پول دارد که در این صورت می توانند با محکوم کردن مجرم به جریمه ( جزای نقدی ) از ارتکاب مجدد او جلوگیری کنند .

۲_ اجرای مجازات جزای نقدی مخارجی به همراه ندارد و جزای نقدی خود ممر درآمدی برای دولت به حساب می آید. لذا از لحاظ اقتصادی اعمال این کیفر به نسبت سایر مجازات ها علی الخصوص حبس به صرفه است .

معایب جزای نقدی

1. وضعیت اقتصادی افراد در پرداخت یا عدم پرداخت جزای نقدی ، موثر است ، چون میزان جزای نقدی برای ثروتمندان ناچیز و برای فقراء قابل تحمل نمی باشد . بنابراین جزای نقدی در معرض این انتقاد قرار دارد که غیر عادلانه است و گفته می شود با اصل تساوی مجازات ها سازگار نیست .
2. اصل شخصی بودن از اصول حاکم بر مجازات هاست، بطوری که مجازات باید متوجه شخص مرتکب گردد ؛ اما در خصوص جزای نقدی گفته شده است : «جریمه یا جزای نقدی فاقد این خصیصه است زیرا آثار جریمه به طور اجتناب ناپذیر متوجه خانواده محکوم می شود»

امید شاه مرادی وکیل پایه یک دادگستری و مشاور حقوقی